شخم زدن زمین یکی از مهمترین مراحل آماده سازی زمین برای کشاورزی است. این فرآیند خاک را زیر و رو کرده و به بهبود زهکشی، هوا دهی و نفوذ آب کمک می‌کند. از دیگر مزایای شخم زدن می‌توان به کنترل علف‌های هرز و آفات و در نهایت افزایش عملکرد محصول اشاره کرد. اما انتخاب روش مناسب از میان انواع شخم زدن زمین، به عوامل مختلفی از جمله نوع خاک، آب و هوا، نوع کشت و تجهیزات موجود بستگی دارد.
در این مقاله به معرفی انواع شخم زدن زمین، از جمله شخم اولیه، شخم ثانویه، شخم کم عمق، شخم عمیق، شخم زیر و رو کننده، شخم چیزل، شخم دیسکی و… می‌پردازیم. همچنین به بررسی ادوات و تجهیزات شخم زنی، جایگزین‌های نوین شخم زنی، نکات عملی برای شخم زمین و چالش‌ها و مشکلات این کار خواهیم پرداخت. هدف ما از این مقاله در فارس کشت افزار کاوه ارائه اطلاعات جامع و کاربردی در مورد شخم زدن زمین به صورت کاملا اصولی به شما خوانندگان گرامی است.
منظور از شخم زدن زمین چیست؟
شخم زدن زمین یک فرآیند کشاورزی است که در آن زمین را برای کشت و یا کاشت گیاهان زراعی و باغبانی آماده می‌کنند. در این فرآیند، زمین از طریق استفاده از ابزارهای مخصوص و ماشین آلات کشاورزی به‌طور عمیق تراشیده و تخریب می‌شود تا خاک مخلوط و مناسب برای رشد گیاهان فراهم شود. این عمل باعث تسطیح زمین، از بین بردن علف‌های هرز، افزایش تهویه خاک و ایجاد شرایط مناسب برای جذب آب و مواد غذایی توسط گیاهان می‌گردد. شخم زدن زمین به‌عنوان یک مرحله مهم در چرخه کشاورزی باعث افزایش عملکرد محصولات کشاورزی و بهبود کیفیت خاک می‌شود.
چرا شخم زدن زمین قبل از کاشت نیاز است؟
شخم زدن زمین برای کشاورزی و باغداری دارای مزایای متعددی است که در ادامه لیست مهمترین آن‌ها را آورده‌ایم:
- بهبود زهکشی
- بهبود هوادهی
- بهبود نفوذ آب
- کنترل علف‌های هرز
- افزایش عملکرد زمین برای رشد محصول
- افزایش مواد مغذی خاک
- بهبود کیفیت خاک
- کاهش خطر بیماری‌ها و آفات
انواع شخم زدن زمین
آماده سازی زمین برای کشاورزی از نظر روش و ابزار مورد استفاده می‌تواند به چندین نوع تقسیم شود. برخی از انواع شخم زدن زمین عبارتند از:
شخم اولیه
روش شخم اولیه برای زیر و رو کردن خاک و آماده سازی آن برای کاشت استفاده می‌شود. شخم اولیه معمولا عمیق‌تر از سایر انواع شخم است و به منظور از بین بردن بقایای گیاهی، ریشه علف‌های هرز و سفت شدن خاک انجام می‌گردد.
شخم ثانویه
کاربرد شخم ثانویه برای آماده سازی بستر بذر و کنترل علف‌های هرز می‌باشد. شخم ثانویه معمولا کم‌عمق‌تر از شخم اولیه است و به منظور نرم کردن خاک و ایجاد شرایط مناسب برای جوانه زنی بذر انجام می‌شود.
شخم کم عمق
شخم کم عمق برای هوادهی خاک و کنترل علف‌های هرز قابل استفاده است. شخم کم عمق معمولا در عمق 5 تا 10 سانتی‌متری خاک انجام می‌شود و به منظور افزایش نفوذ آب و هوا به داخل خاک و از بین بردن علف‌های هرز جوانه زده انجام می‌گردد.
شخم عمیق
روش شخم عمیق برای زهکشی بهتر خاک و نفوذ ریشه گیاهان استفاده می‌شود. شخم عمیق معمولا در عمق 30 تا 40 سانتی‌متری خاک قابل انجام است و به منظور بهبود زهکشی خاک و ایجاد شرایط مناسب برای رشد ریشه گیاهان انجام می‌گردد.
بهترین روش شخم زدن زمین و عوامل تاثیرگذار بر آن
انتخاب نوع شخم زدن زمین به عوامل مختلفی بستگی دارد که می‌توان آن‌ها را به طور کلی در دسته‌های زیر طبقه بندی کرد:
عوامل اثرگذار | علت |
نوع خاک | خاک‌های سنگین و ماسه‌ای ممکن است نیاز به شخم زدن عمیق‌تر داشته باشند در حالی که خاک‌های رسی ممکن است با شخم زدن سطحی آماده شوند. |
نوع و محصول مورد کشت | گیاهان با ریشه‌های عمیق مانند سیب زمینی نیاز به شخم زدن عمیق‌تری دارند، در حالی که گیاهان با ریشه‌های سطحی مانند گندم ممکن است با شخم زدن سطحی آماده شوند. |
منطقه جغرافیایی و آب و هوا | در مناطق با بارندگی کمتر، شخم زدن عمیق ممکن است مناسب‌تر باشد تا به افزایش نفوذ آب در خاک کمک کند، در حالی که در مناطق با بارندگی زیاد ممکن است شخم زدن سطحی کافی باشد. |
اندازه و شکل زمین | در زمین‌های بزرگ و صاف، شخم زدن مکانیزه ممکن است بهترین گزینه باشد، در حالی که در زمین‌های کوچک و با تراکم بالا، شخم زدن دستی یا استفاده از ماشین آلات کوچک مناسب‌تر باشد. همچنین شیب و سابقه کشت زمین باید در نظر گرفته شود. |
هزینه‌ها و منابع موجود | برای بسیاری از کشاورزان، استفاده از ماشین آلات کشاورزی مکانیزه یا دستی ممکن است به دلیل هزینه‌های بالا یا دسترسی محدود، ناممکن باشد. در نتیجه انتخاب نوع شخم زدن باید با توجه به محدودیت‌های مالی و منابع موجود صورت گیرد. |
اهداف شخم زنی | شخم زدن زمین را به چه هدفی قرار است انجام دهید؟ این کار ممکن است برای کنترل علف هرز، افزایش زهکشی، هوا دهی خاک و افزایش مواد مغذی زمین انجام شود. |
وسیله شخم زدن زمین
برای انواع شخم زدن زمین به روش‌هایی که پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد، باید از وسیله مخصوص به آن کار استفاده شود. انواع مختلفی از ادوات کشاورزی برای شخم وجود دارد که درباره رایج‌ترین وسیله شخم زدن زمین در ادامه توضیحاتی ارائه می‌دهیم.
شخم زدن زمین با چیزل
شخم زدن زمین با چیزل پیلر یکی از روش‌های موثر و شناخته‌شده در کشاورزی است که برای آماده سازی خاک برای کشت یا کاشت گیاهان به‌کار می‌رود. چیزل دارای لبه‌های تیز و مستقیم است که به وسیله تراکتور یا دستگاه‌های کشاورزی مشابه کشیده می‌شود. در این روش زمین تراشیده شده و خاک را به قطعات کوچک‌تر تقسیم می‌کنند. چیزل دارای تیغه‌های عمودی است و می‌تواند تا عمق 60 سانتی‌متری خاک نفوذ کند که باعث تخریب علف‌های هرز، افزایش تهویه و تخلیه آب و هوا در خاک، و بهبود ساختار خاک می‌شود. شخم زدن زمین با چیزل به دلیل سادگی و کارآیی بالا، به عنوان یکی از بهترین روش‌های شخم شناخته شده که توسط کشاورزان در سراسر جهان استفاده می‌گردد.
نحوه شخم زدن زمین با تراکتور
شخم زدن زمین با تراکتور یک فرآیند مهم در کشاورزی است که برای آماده سازی زمین برای کاشت یا کشت محصولات به کار می‌رود. در این روش، تراکتور با یک ابزار شخم‌زن مجهز شده است که به طور عمودی به خاک فشار می‌آورد و زمین را تراشیده و آماده می‌کند. نحوه عملکرد این ابزارها به اندازه گیری عمق شخم‌زنی و اندازه تراشه‌های خاک بستگی دارد. این فرآیند بسته به نوع خاک و نیازهای محصولات کشاورزی می‌تواند عمیق یا سطحی باشد. شخم زدن زمین با تراکتور به طور سریع و کارآمد انجام می‌شود و کشاورزان می‌توانند به راحتی مساحت‌های بزرگی را تهیه و آماده کشت کنند.
شخم زدن زمین با بیل
شخم زدن زمین با بیل یک روش سنتی برای آماده سازی زمین برای کاشت است. این روش نیاز به نیروی کار زیادی دارد و برای زمین‌های کوچک مناسب است. برای شخم زدن زمین با بیل، ابتدا باید خاک را با بیل برگردانید. سپس، باید خاک را با بیل خرد کنید تا نرم شود. در نهایت، باید زمین را صاف کنید تا برای کاشت آماده شود. استفاده از بیل به دلیل سادگی و قابلیت اجرای کار در زمین‌های کوچک و متنوع، همچنین قابلیت تنظیم عمق شخم‌زنی، هنوز هم در برخی مناطق به عنوان یکی از روش‌های معمول شخم زدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شخم زمین با دیسک کشاورزی
شخم زمین با دیسک کشاورزی به وسیله دستگاهی به نام دیسک انجام می‌شود که دارای صفحات فلزی دایره‌ای است و می‌تواند خاک را به طور کامل زیر و رو کند. شخم دیسکی معمولا برای آماده‌سازی زمین برای کاشت محصولات صیفی و سبزیجات استفاده می‌گردد. در این روش، دیسک‌ها به شکل دایره‌های مستقل با لبه‌های تیز به دستگاه کشاورزی متصل شده و به وسیله تراکتور یا ماشین کشاورزی کشیده می‌شوند. با حرکت دیسک‌ها، خاک تراشیده و به قطعات کوچک تقسیم گشته و سپس با حرکت دیسک‌ها به جلو، تراشه‌های خاک از سطح زمین برداشته می‌شوند.
شخم زدن زمین با گاو
شخم زدن زمین با گاو یکی دیگر از روش‌های سنتی و موثر در کشاورزی است که به‌طور گسترده در برخی مناطق روستایی به‌کار می‌رود. در این روش، گاو به یک ابزار شخم‌زن متصل به طناب یا زنجیر متصل می‌شود و سپس با رها کردن گاو در زمین، ابزار شخم‌زن به خاک فشار می‌آورد و خاک را تراشیده و تقسیم می‌کند. در این فرآیند، خاک توسط پاهای گاو به صورت عمیق یا سطحی تراشیده می‌شود که برای کاشت یا کشت محصولات آماده گردد. شخم زدن زمین با گاو علاوه بر این که به بهبود ساختار خاک کمک می‌کند، باعث از بین بردن علف‌های هرز و کنترل آن‌ها نیز می‌شود. این روش به دلیل استفاده از منابع طبیعی و کاهش نیاز به سوخت، هنوز هم در برخی مناطق به‌عنوان یکی از روش‌های محبوب شخم استفاده می‌گردد.
نحوه شخم زدن زمین دیم
شخم زدن زمین دیم یا به عبارت دیگر، شخم زدن زمین در سیستم آبیاری دیم، یک روش کشاورزی است که در مناطقی با بارش‌های کمتر یا آبیاری محدود انجام می‌شود. در این روش، زمین برای کشت محصولات آماده شده اما بدون استفاده از آبیاری مصنوعی یا سیستم‌های آبیاری اتوماتیک انجام می‌گردد. شخم زدن زمین دیم معمولا در فصل پاییز یا زمستان انجام می‌شود، زیرا این زمان‌ها به دلیل بارش‌های زمستانی یا ذخیره آب در خاک، زمین را برای کشت محصولات آماده می‌کند.
معایب شخم زدن زمین
شخم زدن زمین همانند هر عملیات کشاورزی دیگری، مزایا و معایبی دارد. برخی از معایب این کار عبارتند از:
- فرسایش خاک: شخم زدن می تواند باعث فرسایش خاک شود، به خصوص در خاک های شیب دار یا دارای زهکشی ضعیف.
- تخریب ساختار خاک: شخم زدن می تواند ساختار خاک را تخریب کند، که به نوبه خود می تواند زهکشی، هوادهی و نفوذ آب را کاهش دهد.
- از دست رفتن مواد مغذی خاک: شخم زدن می تواند باعث از دست رفتن مواد مغذی خاک شود، به خصوص اگر بقایای گیاهی به خاک برگردانده نشوند.
- هزینه بالا و وقت‌گیر بودن: شخم زنی می تواند یک عملیات پرهزینه و وقت گیر باشد. استفاده از روش های کم خاک ورزی یا بدون خاک ورزی می تواند به کشاورزان در صرفه جویی در هزینه و زمان کمک کند.
بهترین زمان شخم زدن زمین
بهترین زمان برای شخم زدن زمین به عوامل مختلفی مانند نوع خاک، آب و هوا، نوع محصولات کشتی و نیازهای کشاورزی بستگی دارد. اما به طور کلی، برای بسیاری از مناطق، پاییز و زمستان به‌عنوان بهترین زمان برای شخم زدن زمین شناخته می‌شود. در این دوره‌ها، خاک معمولا خشک‌تر و قابل کارشناسی است و شخم می‌تواند بهبودی در ساختار و تهویه خاک ایجاد کند. همچنین این زمان‌ها برای کنترل علف‌های هرز و تخلیه آن‌ها مناسب است.
با این حال، در برخی مناطق با شرایط آب و هوایی خاص، بهار نیز می‌تواند زمان مناسبی برای شخم زدن زمین باشد، به ویژه اگر نیاز به زمین گرمی و سریع کاشت محصولاتی باشد که در این زمان ممکن است کاشت شوند. در نهایت انتخاب بهترین زمان برای شخم زمین باید با توجه به شرایط محلی و نیازهای خاص هر کشاورز تعیین شود.
نکات مهم در انواع شخم زدن زمین
در هنگام انتخاب انواع شخم زدن زمین نکات مهمی وجود دارد که باید آن‌ها را در نظر داشته باشید. این نکات شامل موارد زیر است:
- زمان مناسب برای شخم زدن به نوع خاک، آب و هوا و نوع کشت بستگی دارد.
- عمق شخم باید به نوع خاک و نوع کشت بستگی داشته باشد.
- استفاده از ادوات مناسب برای شخم زدن ضروری است.
راه‌های جایگزین شخم زدن زمین
همانطور که می‌دانید شخم زدن زمین یک روش سنتی برای آماده سازی زمین برای کاشت است. با این حال، شخم زدن می تواند به ساختار خاک آسیب برساند و فرسایش خاک را افزایش دهد. به همین دلیل، کشاورزان به دنبال راه‌های جایگزین شخم زدن هستند. انتخاب بهترین روش جایگزین شخم زدن زمین به عوامل مختلفی از جمله نوع خاک، آب و هوا، نوع کشت و تاریخچه کشت زمین بستگی دارد. برخی از راه‌های جایگزین شخم عبارتند از:
- کشت بدون خاکورزی
- کشت کم خاکورزی
- کشاورزی حفاظتی
- کشت پوششی
- استفاده از مالچ